elmastavsan - Tavşanlar Hakkında

TAVŞANLARIN BESLENMESİ

(Doç. Dr. Fatma İNAL)

Tavşan hızlı üreme kabiliyetine sahip, çabuk büyüyen, bakımı kolay bir hayvandır. Yılda 4-5 hatta 8 kere yavrulayabilir ve her defasında 7-9 yavru verir. Gebelik süresi 31-32 gündür. Yavrular doğduklarında 42-55 g ağırlıktadır, 4-5 haftalıkken sütten kesilirler ve 2-2.5 aylıkken kesime sevkedilirler. Yoğun yetiştiricilik yapılan yerlerde tavşanlar doğumdan 7-14 gün sonra tekrar çiftleştirilirler.

Tavşan ırkları çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bunlar:

- Vücut büyüklüklerine göre;

1. Ağır ırklar: Ergin canlı ağırlıkları 5 kg'ın üzerindedir. Ör: Büska Beyaz Dev Tavşanı, Alman Dev Tavşanı, Fransız Dev Tavşanı.

2. Orta ırklar: Ergin canlı ağırlıkları 3.5-4.5 kg arasındadır. Ör: İngiliz Gümüşi Tavşanı, Alman Gümüşi Tavşanı, Yeni Zelanda Kırmızısı, Yeni Zelanda Beyazı, Kaliforniya, Büyük Şinşilla, Viyana, Alaska, Havana

3. Hafif ırklar: Ergin canlı ağırlıkları 2.5-3 kg arasındadır. Ör: Himaliya Tavşanı, Küçük Şinşilla, Rusya Tavşanı

4. Küçük ırklar: Ergin canlı ağırlıkları 1 kg civarındadır. Bunlar eti için kullanılmaz, genellikle gösteri, laboratuvar hayvanı ya da ev hayvanı olarak yetiştirilir.

- Verimlerine göre;

1. Et tavşanları: Yeni Zelanda, Kaliforniya, Şinşilla

2. Kürk tavşanları: Reks Tavşanları

3. Yün tavşanları: Ankara (Angora) Tavşanı

- Tüylerin uzunluğuna göre;

1. Normal tüylü: Havana Tavşanı, Alaska Tavşanı

2. Uzun tüylü: Ankara Tavşanı, Tilki Tavşanı

3. Kısa tüylü: Reks Tavşanı

Et tipi tavşanlarda yemden yararlanma oranı 3:1 dir. Bu oran broylerlerde 2.1:1, besi sığırlarında 9:1 dir. Tavşan eti beyaz, gevrek ve lezzetlidir, çabuk pişer. Ette protein miktarı yüksek (% 21-25), yağ ve kolesterol miktarı düşüktür. Yağında stearik ve oleik asitler daha az, linolenik ve linoleik asit miktarı daha fazladır.

Tablo 1. Farklı hayvanlara ait etlerin bileşimi (100 g'da).

Et kaynağı	Enerji,kcal	Su,g	HP,g	HY,g	HK,g	Ca,mg	P,mg
Yağsız sığır eti	195	66.5	20	12>1	12	195
Yağlı sığır eti	380	49	15.5	35	0.7	8	140
Yağsız koyun eti	210	66	18	14.5	1.4	10	165
Yağlı koyun eti	345	53	15	31	1	10	130
Tavuk eti	200	67	19.5	12	1	10	240
Tavşan eti	160	70	21	8	1	20	350

Tavşan etinden başka postu için yetiştirilir, iyi bir laboratuvar hayvanıdır, dışkısı yem maddesi olarak kullanılır. Kurutulmuş sert dışkı domuz karma yemlerine % 40, tavşan yemlerine % 10'a kadar katılabilmektedir. Angora tavşanlarından elde edilen yün koyun yünü ile kıyaslandığında; kılları ince ve güzel, özgül ağırlığı daha düşük, ısı tutma kapasitesi yaklaşık 2 kat daha fazla ve saf yün oranı yüksektir.

SİNDİRİM SİSTEMİ VE KOPROFAJİ:

Tavşanlar tek mideli otçul memelilerdir. Sindirim sisteminin % 34'ünü mide, % 11'ini ince barsaklar, % 49'unu sekum ve % 6'sını kolon oluşturur. Özefagus kısadır, mide nisbeten büyüktür, midede 60-80 g içerik depolanabilir. İnce barsaklar yaklaşık 3 m uzunluğunda ve 1 cm çapındadır. Mikroorganizma populasyonuna sahip sekum yaklaşık 40-45 cm uzunlukta ve 3-4 cm çapındadır ve 100-120 g içerik depolanır. Sekum ince barsaklar ile kolonun birleştiği yerden ayrılan kör bir kesedir. Sekumdan sonra yaklaşık 1.5 m uzunluktaki kolon gelir.

Tavşanlar az miktarlarda fakat sık sık yerler. Alınan yemler hızla mideye gelir, bu asidik ortamda bir miktar (3-6 saat) sindirildikten sonra mide içeriği kısa aralıklarla ince barsaklara ve sekuma gönderilir. İçerik ince barsaklara geldiğinde safra ile sulandırılır, daha sonra pankreas sıvısı karışır. Safra, safra tuzları ve organik maddeler içerir fakat enzim içermez, sindirime katalitik olarak yardım eder. Pankreas sıvısı önemli miktarda tripsin, kemotripsin, amilaz, lipaz gibi sindirim enzimlerini içerir. Sekumda mikrobiyel sindirim meydana gelir.

Sindirim kanalının alt kısımlarında yemler partikül büyüklüklerine göre ayrılır, lignoselüloz tipte olan büyük partiküller hızla kolonu geçerek sert dışkı olarak anüsten çıkarılır. Bu dışkı yaklaşık % 40 su içerir. Küçük partiküller ise antiperistaltik etki ile sekuma gelir, fermentasyona uğradıktan sonra sekum içeriği kolona gelir, burada bazı biyokimyasal değişikliklere uğrar, kolon duvarından yumuşak dışkının etrafını saran bir mukus salgılanır. Yumuşak dışkı belli aralıklarla çıkarılır ve bu dışkıyı tavşan direkt olarak anüsten emerek alır ve çiğnemeden yutar. Yumuşak dışkı yerden de alınabilir. Üzüm salkımına benzemektedir, etrafı mukus tabakası ile çevrilmiştir ve yaklaşık % 70 su içerir. Protein, özellikle B grubu vitaminleri ve mineral bakımından zengindir. Toplam dışkı kuru maddesinin % 10-50'sini yumuşak dışkı oluşturur, yani günde 20-50 g yumuşak dışkı çıkarılmaktadır.

Dışkı aynen yem gibi sindirim olaylarına maruz kalır. Tüketilen yemlerin bazı kısımları 1-2 hatta 3-4 kere yeniden alınıp tekrar atıldığı için tavşanlarda sindirim olayı 18-30 saat ortalama 20 saatte sonlanır. Koprofaji (sekotrofi) yem yedikten 8-12 saat sonra başlamaktadır. Bu durum tavşan yavruları ana sütüne ilaveten katı yem yemeye başladıklarında yaklaşık 3 haftalık yaşta başlayan fizyolojik bir durumdur. Sekotrofi böbreküstü bezlerinin çıkarılması ile ortadan kaldırılabilir, kortizon enjeksiyonu ile tekrar başlatılabilir.

BESİN MADDELERİ İHTİYAÇLARI

Tavşanlarda çeşitli fizyolojik dönemlere göre rasyonda bulunması gereken besin maddeleri miktarları Tablo 3'de verilmiştir.

Tablo 2. Besin maddeleri ihtiyaçları

Besin maddeleri	Yaşama payı	Büyüme	Gebelik	Laktasyon
TSBM, %	55	65	58	70
SE, kcal/kg	2100-2200	2500	2500	2500-2600
ME, kcal/kg	2120	2400	2400	2500
Yağ, %	2-3	2-3	2-3	2-3
HP, %	12-13	16	15-16	17-18
HS, %	14-16	10-14	10-14	10-12
Ca, %	0.40	0.40	0.45-0.80	0.75-1.10
P, %	0.30	0.22-0.30	0.37-0.50	0.50-0.80
Tuz, %	0.50	0.50	0.50	0.50
Lizin, %	-	0.65	-	0.75
Met+Sis, %	-	0.60	-	0.60
Arjinin, %	-	0.90	-	0.80

Enerji İhtiyacı:

Genç tavşanlarda ve damızlık dişilerde enerji ihtiyacı yüksektir. Enerji ihtiyacı çevre sıcaklığına göre değişmektedir. Bu nedenle yem ve su tüketimi çevre ısısına ve rasyonun enerji düzeyine (sindirilebilir enerji 2200-3200 kcal/kg arasında olmalıdır) göre artar veya azalır (tablo 4). Rasyon protein ve diğer besin maddeleri yönünden dengeli olmalıdır, aksi takdirde yetersizlik belirtileri görülebilir.

Günlük sindirilebilir enerji tüketimleri et tipi tavşanlarda 220-240, laktasyondaki dişilerde 300, laktasyonun pik döneminde (15-20. gün) bulunan dişilerde ise 360 kcal/kg olarak belirlenmiştir.

Tavşanlar için başlıca enerji kaynakları karbonhidratlar ve yağlardır. Eğer ihtiyaçtan fazla miktarda protein bulunuyorsa bunlar da deamine olduktan sonra enerji kaynağı olarak kullanılır. Laktasyondaki dişilerin, aşımdaki erkeklerin ve genç tavşanların yüksek enerji ihtiyaçlarını karşılamak için kaliteli baklagil kuru otu + konsantre yem karması ya da ticari pelet yem kullanılır. Kurudaki dişilere ve aşımda olmayan erkeklere sadece kaliteli kuru ot vermek yeterlidir. Kaliteli kuru ottan sağlanan selüloz enerji ihtiyacının % 10-20'sini karşılayabilir.

Tavşan yemlerine % 2-5 oranında yağ ilave edilebilir. Linoleik asite olan ihtiyaç normal rasyonla karşılanmaktadır. Pratikte tavşan yemlerine enerji kaynağı olarak yağ ilave edilmesi ekonomik bir uygulama değildir.

Tablo 3. Genç tavşanlarda çevre ısısına göre yem ve su tüketimi,g

Çevre ısısı	5 °C	18 °C	30 °C
Nisbi nem	% 80	% 70	% 60
Günlük pelet yem tüketimi, g	182	158	123
Su tüketimi, g	328	271	386
Su/yem oranı	1.80	1.71	3.14
Ortalama gün.can.ağ.art., g	35.1	37.4	25.4

Pelet yem: % 20 HP, % 11 HS içermektedir.

Protein İhtiyacı:

Tavşanlar için protein kalitesi önemlidir. Genç tavşanlarda 10 amino asit esansiyeldir ve bunlar civcivlerdeki gibidir (arjinin, histidin, löysin, izolöysin, lizin, fenilalanin + tirozin, metionin + sistin, treonin, triptofan ve valin). Bunlardan metionin + sistin, lizin ve arjinin özellikle önemlidir. Diğerleri rasyonun HP düzeyi % 15-16'ya ayarlandığında otomatik olarak karşılanmış olur. Amino asit bakımından dengesiz rasyonlar günlük kuru madde tüketimini ve büyüme oranını düşürmektedir.

Laktasyondaki dişiler için optimum HP düzeyi % 17-18'dir. Günlük protein ihtiyacı laktasyonun ilk 3 haftasındaki dişilerde 50-75 g, gebelerde 35-50 g'dır. Yapılan çalışmalarda rasyonun HP düzeyinin % 21'e çıkarılmasıyla süt verimi artmış, ancak sütten kesilen yavru sayısı azalmış, % 13'e düşürülmesiyle süt verimi değişmemesine karşılık yavruların sütten kesim canlı ağırlığı düşmüştür.

Tavşan beslemede üre ve amonyum tuzları gibi NPN kaynaklarının değeri düşüktür. Çünkü bunlar ince barsaklarda yıkımlanır ve emilir, bakteriyel protein sentezinin meydana geldiği sekuma ulaşmadan elimine edilirler.

Baklagiller tavşanlar için iyi protein kaynaklarıdır ve yonca en fazla kullanılan baklagildir. Protein ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda rasyona küspeler ilave edilir. Hayvansal kökenli yemler tavşan beslemede nadiren kullanılır.

Mineral İhtiyacı:

Tavşanlarda Ca'un emilim oranı yüksektir ve fazla miktarda bulunursa diğer mineraller özellikle Mg ve P ihtiyaçlarını etkilemektedir. Tahıl ve yan ürünlerinde yarısı veya daha fazlası fitat, miyoinositol heksofosfat tuzu halinde bulunan P'un ruminantlardaki gibi değerlendirildiği, dolayısıyla tavşanlarda rasyon hazırlarken total P miktarının dikkate alınması gerektiği bildirilmektedir. Rasyondaki Ca:P oranı 1:1-1.5:1 olmalıdır. Rasyondaki Ca düzeyi genç tavşanlar için, % 0.4, gebeler için % 0.45 ve laktasyondakiler için % 0.75; P düzeyi ise aynı sırayla % 0.22, % 0.37 ve % 0.5 olmalıdır. Laktasyondaki dişiler süt veriminin en yüksek olduğu dönemde sütleri ile günde 7-8 g mineral madde çıkarırlar ki bunun 1.5-2 g'ı Ca'dur.

Tavşanlar tuzu severler. Yemlerine genelde % 0.5 oranında tuz katılırsa ihtiyaçları karşılanır. Yalama taşı şeklinde de tuz verilebilir ancak tel kafeslerde çürümelere sebep olabilir. Na, K ve Cl dengesizlikleri nefritis ve dölverimi problemlerine yol açmaktadır. K yetersizliğinde E vitamini ile ilgili kas distrofisine benzeyen bir durum görülür. Rasyonun % 50'si kaba yemden oluşuyorsa K ihtiyacı karşılanmış olur.

Magnezyum fazlalığı şiddetli ishale sebep olurken eksikliğinde büyümede gerileme, tüy yeme, aşırı duyarlılık gelişir. Rasyonda % 0.03-0.04 Mg olması yeterlidir.

Tavşanlarda sekum mikroorganizmaları tarafından B12 vitamini sentezlendiği için Co dışarıdan verilmelidir. Ticari yemlerde 1 ppm Co bulunur. İyot bakımından yetersiz bölgelerde hayvanlara iyotlu tuz verilmelidir. Rasyonda Fe ve Cu yetersiz ise anemi ortaya çıkar. Cu ihtiyacı 3 ppm'dir, eksikliğinde özellikle koyu renkli tüylerin grileştiği görülmüştür. Bazı araştırıcılar yüksek düzeyde (200 ppm) Cu verilmesiyle tavşanlarda büyüme performansının arttığını ileri sürmüşlerdir.

Tavşanlarda Mn yetersizliğinde bacakların bükülmesi, kolay kırılması, kemik ağırlıklarında azalma, kemiklerin küçülmesi ve kül içeriğinin azalması görülür. Genç tavşanların yemlerinde 8.5 ppm, diğerlerininkinde 2.4 ppm Mn bulunması ihtiyacı karşılamaktadır.

Çinko yetersizliği yem tüketiminde düşme, ağırlık kaybı, kıl dökülmesi, dermatitis, hematokrit değerin düşmesi ve dölverimi problemlerine yol açmaktadır.

Vitamin İhtiyacı:

Diğer bütün hayvanlarda olduğu gibi tavşanlarda da büyüme, gebelik ve laktasyondaki vitamin ihtiyaçları yüksektir. Vitamin A yetersizliğinde dölverimi bozuklukları, sinirsel semptomlar, görme bozuklukları ortaya çıkar. Rasyondaki vitamin A düzeyi konusunda farklı görüşler mevcuttur. NRC'e göre genç tavşanlar için 5800 IU/kg, gebeler için 10 000 IU/kg olmalıdır.

Vitamin D ihtiyacı özellikle kapalı yerlerde barındırılan ve yeterli kuru ot tüketmeyen tavşanlarda fazladır. Böyle durumlarda rasyonda 900-1000 IU/kg D2 veya D3 vitamini bulunması yeterlidir.

Diğer türlerin aksine tavşanlarda Se varlığı E vitamini tasarrufu sağlamaz. Özellikle rasyonlara yağ katılmışsa ve antioksidan katılmamışsa vitamin E ihtiyacı artar. Yemlere 40 mg/kg düzeyinde katılması yeterlidir. Sekumdaki sentez ve koprofaji sayesinde tavşanların K vitamini ihtiyacı karşılanabilirse de gebe hayvanların yemlerine 0.22 mg/kg katılmaktadır.

Suda eriyen vitaminler sekumda mikroorganizmalar tarafından sentezlenir ve koprofaji ile çoğunlukla değerlendirilirler. Ancak hızlı büyüyen genç tavşanların yemlerine tiamin (1-2 ppm), riboflavin (6 ppm), pridoksin (1-2 ppm), niasin (30-60 ppm) ve kolin (1200 ppm) ilave edilmelidir.

Selüloz İhtiyacı:

Tavşanlarda selülozun sindirimi % 20'nin altındadır. Ancak turunçgil veya pancar posası gibi yemlerdeki ligninsiz selülozun sindirilme derecesi % 60-80 arasında değişir. Tavşan beslemede selüloz önemlidir. Selüloz eksikliğinde enteritis gelişmekte ve tüy yeme durumu görülmektedir. Rasyonlardaki selülozon % 10'dan az % 20'den fazla olmaması tavsiye edilmektedir. Genç tavşanlar için % 13-14, laktasyondakiler için % 10-11 olması idealdir. Verim döneminde olmayan tavşanlarda bu düzey daha yüksektir.

Selülozun formu değerliliğini etkiler. İnce öğütülmüş kaba yemler ishale sebep olduğu için kaba halde verilmelidir.

Su İhtiyacı:

Su ihtiyacı çeşitli faktörler tarafından etkilenir ve laktasyondaki hayvanlar dışında genelde kuru madde tüketiminin 2-2.5 katı kadardır.

1. Çevre sıcaklığı ve nem: Isı ve nem normal düzeylerin üstüne çıktıkça su ihtiyacı artar. Su tüketimi çevre ısısının 10 °C'den 20 °C'ye çıkması ile % 10, 30 °C'ye çıkması ile % 50 oranında artmaktadır.

2. Verim durumu: Genç tavşanlara günde 200-350 ml, erginlere 300-350 ml, yeni doğum yapmış dişilere 600-1000 ml su verilmelidir. 7 yavrusu olan bir dişi günde yaklaşık 4 lt su içer.

3. Yemin kompozisyonu: Yemlerde selüloz ve protein düzeyinin yüksek olması su ihtiyacını artırır, çünkü sindirim ve metabolizma sonucu oluşan son ürünlerin atılması için su gereklidir. Rasyonda sulu yemlerin varlığı ilave su kaynağı oluşturur. Ancak böyle yemler diğer besin maddelerinin tüketimini sınırladığı için fazla miktarlarda yedirilmemelidir.

Tavşanların önünde her zaman bol miktarda temiz ve taze su bulundurulmalıdır. Suluklar periyodik olarak dezenfekte edilmelidir. Ancak otomatik sulukların kullanılması en idealidir.

TAVŞAN BESLEMEDE KULLANILAN YEMLER:

1. Enerji yemleri: Arpa, buğday, mısır, yulaf, çavdar, sorgum yaygın olarak kullanılmaktadır. Mısırın sadece besi tavşanlarına verilmesi uygundur. Arpa ve yulaf ezilerek, mısır kırılarak verilirse daha iyi değerlendirilir. Arpa, yulaf, mısır, pirinç çimlendirilerek verilirse dölveriminde yükselme, yavrularda çabuk gelişme sağlanır. Yemlik un, buğday kepeği, değirmen artıkları da enerji kaynağı olarak az miktarlarda kullanılabilir. Çünkü bunlar lakzatif etkilidir ve rasyonda yeterli selüloz bulunmalıdır.

Tavşan yemlerinde hayvansal kökenli yemler nadiren kullanılır. Genelde küspeler tercih edilir. Yerfıstığı küspesi tavşanların en iyi yediği küspedir, hem protein hem de enerji kaynağı olarak mükemmeldir. Bundan başka soya küspesi, kurutulmuş bira posası, ayçiçeği küspesi, kolza küspesi, susam küspesi, keten tohumu küspesi, pamuk tohumu küspesi değişik miktarlarda kullanılabilir.

3. Kuru kaba yemler: Tavşan rasyonlarına fazla miktarlarda kuru kaba yemler katılmaktadır. İyi kaliteli kuru ot rasyonun maliyetini düşürmektedir. Kullanılan otun temiz, küfsüz ve tozsuz olması gerekir, aksi takdirde çeşitli sindirim bozuklukları gelişir.

Baklagil otları: Özellikle yonca tavşanlar için en iyi kaba yemdir. Baklagil otları protein bakımından zengindir ve oldukça lezzetlidir. Ayrıca düzenli sindirim için gerekli selülozu da sağlar. Aşımda olmayan erkekler, kurudaki dişiler için tek yem olarak verilebilir. Gebe ve laktasyondaki dişilerin rasyonlarına % 40 düzeyinde katılabilir. Tavşan beslemede kullanılan baklagiller, taş yoncası hariç diğer yonca çeşitleri, burçak, yerfıstığı gibidir.

Buğdaygil otları: Fiyatları uygunsa çeşitli çayır otları kullanılabilir. Baklagillere nazaran protein, Ca ve vitamin A aktivitesi bakımından yetersizdirler, daha fazla selüloz içerirler.

4. Yeşil otlar: Tavşanlar çok çeşitli otları tüketmektedir. Ancak bunlar fazla sulu olduğu için besin maddeleri yetersizliklerine karşı önlem alınmalıdır.

5. Diğer yemler: Tavşan beslemede bahçe kırpıntıları, sofra artıkları, meyve ve sebze artıkları ve yan ürünleri kullanılabilir. Bunlar arasında patates kabukları, turunçgil posa ve kabukları, elma ucuz ve ilave yem kaynaklarıdır. Yer elması yaprağı, marul, ısırgan otu, deve dikeni, enginar yaprağı ve sapı da verilebilir.

Özellikle kışın taze yeşil yemlerin olmadığı zamanlarda tavşan rasyonlarına kök ve yumruların ilave edilmesi yararlıdır. Bunların su içeriği % 90 civarındadır ve protein miktarı oldukça düşüktür (% 1-4). Bu nedenle rasyona fazla konulmamalıdır. Tavşanlara bu yemler verildiğinde ilk önce bunları tüketirler, kaliteli yemleri bırakabilirler. Pancar, havuç, şalgam, patates (pişirilerek verilirse iyi sindirilir) gibi yemlerin günlük miktarı vücut ağırlığının % 1.5'unu aşmamalıdır. Ayrıca damızlık tavşanlara ve 3 aylıktan küçük yavrulara yedirilmemelidir.

Bazen odunsu bitkilerin sürgünleri çiğnemeyi teşvik etmek için ve selüloz kaynağı olarak tavşanlara yedirilir.

TAVŞANLARIN BESLENMESİ:

Tavşan beslemede genelde pelet yemler tercih edilir. Pelet yemler % 50-60 konsantre, % 40-50 kaba yem içerirler. Peletlerin 3-5 mm çapında ve 3-6 mm uzunluğunda olmaları tavsiye edilir. Daha büyük peletler ısırılarak ufalanmakta ve yem israfına sebep olmaktadır. Küçük peletler ise yavruların çok hızlı kuru yem tüketmesine, dolayısıyla sindirim bozukluklarına yol açar.

Tavşanlar toz halindeki yemleri yeterince değerlendiremez, böyle yemler nazal problemlere yol açabilir. Ayrıca açık suluklar kullanılıyorsa suyun çok çabuk kirlenmesine, su ve yem tüketiminin durmasına sebep olurlar. Buna karşılık otomatik sulama sistemi olan ünitelerde toz halinde rasyonlar kullanılabilmektedir.

Tablo 4. Pelet büyüklüğünün etkisi

Pelet çapı, mm	2.5	5.0	7.0
Günlük yem tüketimi, g	117	122	131
Günlük canlı ağırlık artışı, g	32.4	33.7	32.0
Yemden yararlanma	3.7	3.7	4.1

Tavşanlar verim düzeyine göre beslenir. Hızlı büyüyen yavrulara ve laktasyondaki dişilere ad libitum yem verilmelidir. Bir tavşan yavrusu kesim ağırlığına ulaşana kadar yaklaşık olarak 4.5-5 kg yem tüketmektedir.

Otomatik yemlik ve suluk kullanılan işletmelerde 10 tavşana bir yemlik, 10-15 tavşana bir suluk başı hesap edilir. Günlük yem tüketimleri 4-12 haftalık gençlerde 110-130 g, emen yavruları olan dişilerde 350-380 g, verimde olmayan ergin tavşanlarda 120 g olacak şekilde yem verilir. Bir tavşan ve yem yiyen yavruları için günde 1-1.5 kg yem hesap edilir.

Tablo 5. Ad libitum yem ve su verilen genç tavşanlardaki yem ve su tüketimleri

Yaş, hafta	6	12	18
Günlük yem tüketimi, g	98	194	160
Günlük öğün sayısı	39	40	34
Bir öğünde yenen yem miktarı, g	2.6	4.9	4.9

Günlük su tüketimi, g	153	320	297
Günlük su içme sayısı	31	28.5	36
Bir defada içilen su miktarı, g	5.1	11.5	9.1
Su/yem oranı (KM)	1.75	1.85	2.09

Tablo 6. Ad libitum yem verilen tavşanlarda besi performansı

Yaş,hafta	CA,g	GCAA,g	GYT,g
4	600	20	45
5	800	30	70
6	1100	40	100
71	420	45	135
8	1780	50	135
9	2050	40	140
10	2300	35	140
11	2500	30	140
Ortalama		36	112

KURUDAKİ DİŞİLERİN VE ERKEKLERİN BESLENMESİ:

Bunlar yaşama payı düzeyinde beslenirler. Kaliteli baklagil kuru otları + mineral katkısı ihtiyaçları karşılamada yeterlidir. Kuru ot düşük kaliteli ise tahıl ve protein karması ile desteklenmelidir.

Aşımda olan erkeklere ya günde 110-170 g pelet yem ya da kaliteli kuru ot + yaklaşık 3.5 kg CA için 55 g tahıl ve protein karması verilir.

Tablo 7. Kurudaki dişiler ve erkekler için örnek rasyon.

CA,kg	GYT,g	GYT,CA’ın %’si	Yem maddeleri	%
2.3 kg	91	4.0	Kuru yonca	70
4.5 kg	150	3.3	Yulaf	19.5
6.8 kg	204	3.0	Buğday	10
			Tuz	0.5

Tablo 8. Ad libitum beslenmiş tavşanlarda besi performansı ve karkas özellikleri

Kesim yaşı, gün	88
Besi sonu canlı ağırlık, g	2770
Karkas ağırlığı, g	1425
Karkas randımanı, %	58.0
Butlar, %	33.4
Bel, %	24.6
Boyun, %	13.2
Pirzola, %	11.7
Omuz ve önkollar, %	12.9
İç yağ, %	2.4
Et, %	66.2
Kemikler, %	13.9
Yağ doku, %	11.6
Tendolar, %	2.7
Kullanılabilir kısımlar, g	100-115

GEBE DİŞİLERİN BESLENMESİ:

Dişiler çiftleşmeden sonra, gebelik teşhis edilene kadar yaşama payı düzeyinde beslenirler. Bunlara sadece pelet yem vermek uygundur. Gebeliğin son dönemine kadar önemli besin yetersizlikleri ortaya çıkmaz. Pratikte gebe dişiler şu şekilde beslenir.

1. Dişi emzirmiyorsa çiftleşmeden doğuma kadar rasyonun enerji düzeyine göre günde 110-170 g ticari yem verilir. Hayvanlara verilecek rasyon kaliteli olmalı, yağlanmaya sebep olmamalıdır. Pratik olarak canlı ağırlığın % 3.5-4'u kadar kuru madde tüketmeleri gerekir.

2. Doğumdan 1 veya 2 gün önce bu miktar azaltılır.

LAKTASYONDAKİ DİŞİLERİN BESLENMESİ:

Tavşanlar genelde günde 100-300 g süt üretirler. Doğumdan sonraki ilk iki günde süt üretimi 30-50 g'dır, üçüncü haftanın sonuna doğru 200-250 g'a çıkar, sonra hızla düşer. Ticari sürülerde laktasyon süresi 28 gündür ve bu sürede toplam 5.28 kg (günde ortalama 189 g) süt üretilir.

Tavşanlar doğurduktan sonra yem miktarı tedrici olarak artırılır. Laktasyon boyunca ad libitum yem verilmelidir. Yüksek proteinli yemler süt verimini artırmakta, düşük proteinli yemler süt verimini bir miktar düşürerek yavru ölümlerinin artmasına sebep olmaktadır.

Tavşanlar bazen yavrularını yiyebilirler. Bunun sebepleri;

- Beslenme yetersizliği olabilir. Bu sebeple yeşil ot, pancar, havuç, yeterli su verilmesi tavsiye edilir.

- Rasyondaki protein yetersizliğine bağlı olabilir. Rasyona et unu, süt tozu veya soya küspesi katılması yararlıdır.

- Rasyonda D ve B vitaminleri yetersiz olabilir. B vitaminleri kaynağı olarak kepek veya bira mayası, D vitamini için her gün rasyona bir kahve kaşığı balık yağı katılır. Ya da rasyona sentetik vitamin preparatları ilave edilebilir.

Tablo 9. Gebe dişiler için örnek rasyonlar,%.

CA,kg	GYT,g	GYT,CA’ın %’si	Yem maddeleri	A	B	C
2.3 kg	113	5.0	Kuru yonca	50	-	22
4.5 kg	186	4.1	Kuru tırfıl	-	50	-
6.8 kg	254	3.7	Yulaf	45.5	44	10
			Buğday	-	-	23.5
			SFK	4	6	8.5
			AÇK	-	-	4.5
			Kepek	-	-	18
			Melas	-	-	3
			Keçi boynuzu	-	-	5
			Tuz			0.5
			Vit.+min.	-	-	6

Tablo 10. Tavşan ve inek sütünün bileşimi

	Tavşan(4-21. gün)	İnek
KM	26.1-26.4	13
HP	13.2-13.7	3.5
Yağ	9.2-9.7	4
Kül	2.4-2.5	0.7
Laktoz	0.86-0.87	5

Tablo 11. Laktasyondaki dişiler için örnek rasyonlar,%.

CA,kg	GYT,g	GYT,CA’ın %’si	Yem maddeleri	A	B	C	D	E
4.5	520	3.4	Kuru yonca	40	40	40	40	40.5
			Yulaf	-	-	-	18	4
			Buğday	25	25	25	-	-
			Sorgum	24.5	22.5	25	-	-
			Arpa	-	-	-	32	18
			Kepek	-	-	-	5	15
			SFK	10	12	10	5	18
			KTK	-	-	-	-	4
			Tuz	0.5	0.5	0.5	0.5	0.5

YAVRULARIN BESLENMESİ:

Tavşan yavruları genelde 21-28 günlükken ya da 350-400 g canlı ağırlığa ulaştıklarında sütten kesilebilir. Yavrular için ısı çok önemlidir, 18-20 °C olmalıdır.

Orta ağırlıktaki ırklarda günlük olarak 60-110 g kaliteli protein içeren konsantre yem + ad libitum kaliteli kuru ot yeterlidir. Sütten kesilen yavruların rasyonlarına % 10 oranında yağsız süt tozu katılması faydalıdır. Eğer pelet rasyon kullanılacaksa günde 110-170 g verilir. İyi beslenen bir yavru birinci hafta doğum ağırlığının 2 katına, 2 aylıkken de 28 katına ulaşmaktadır.

Damızlık olarak büyütülen yavrulara % 99 yonca peleti (% 15-16 HP) + % 1 tuzdan oluşan bir rasyon verilebilir. Hayvanlar şişmanlamayacak şekilde beslenmelidir, çünkü şişman olanlarda sık sık dölverimi problemleri görülür.

ÖKSÜZ YAVRULARIN BESLENMESİ:

Dişi doğum esnasında veya daha sonra ölürse kalan yavruları ya az yavrulu başka bir dişiye verilir ki bu uygulama en pratik olanıdır ya da aşağıdaki şekillerde suni olarak beslenirler.

1. İlk iki hafta boyunca inek veya keçi sütü ya da ticari süt ikamesi verilir. Bunlar vücut ısısında olmalıdır ve damlalıklı şişe veya oyuncak bebek biberonu ile içirilirler.

2. Daha sonra süte ilave olarak taze çayır, ezilmiş yulaf gibi katı yemler verilir.

3. Yavrular yaklaşık 17 günlük olduklarında süt bir kabın içine konur ve az miktarlarda büyütme yemi verilir.

4. Yem miktarı derece derece artırılır.

Tablo 12. Büyüyen tavşanlar için örnek rasyonlar,%.

CA,kg	GYT,g	GYT, CA'ın %'si	Yem maddeleri	A	B	C
1.8	113	6.2	Kuru yonca	40	50	60
2.3	136	6.0	Mısır	-	23.5	21.5
2.7	154	5.7	Kepek	5	5	-
3.2	172	5.4	Arpa	31.5	11	15
			Yulaf	18	-	-
			SFK	5	10	3
			Tuz	0.5	0.5	0.5

Tavşanları hastalıklardan korumak için;

1. Yeni alınan veya herhangi bir sebeple sürüden ayrı kalan tavşanlar en az 4 hafta süreyle ayrı tutulmalı, hastalık yönünden kontrol edilmelidir. Odaya yeni sürü konmadan önce temizlenip dezenfekte edilmelidir.

2. Düzenli olarak dışkı kontrolü yapılmalıdır.

3. Dişi tavşanlara çiftleşmeden, yavrulara sütten kesimden önce A, E ve K vitaminleri uygulanır. Sütten kesilen tavşanların yem veya suyuna koksidiyostatik ilaç katılır.

4. Mümkünse damızlık sürü ile genç sürü ayrı odalarda beslenmelidir.

5. Fare, rat ve haşerelere karşı mücadele gereklidir. Sineklerin girişini önlemek için pencerelere tel takılmalıdır.

6. Ölen hayvanlarda ölüm sebebi araştırılmalıdır.

7. Yemliklerde kalan yeşil otlar ve sulu yemler günlük olarak uzaklaştırılmalı, dışkı veya idrarla bulaşması önlenmelidir.

8. Küflü, kirli yemler yedirilmemelidir.

9. Doğum kutuları işi bitince temizlenip dezenfekte edilmelidir.

10. İçme suyu kaliteli ve temiz olmalı, suluklar düzenli olarak temizlenmelidir.

Tablo 13. Tavşan beslemede kullanılan yem maddelerinin bileşimi

	KM, %	HP, %	HY, %	HS, %	Ca, %	P, %	SE, kcal/kg
Buğday	88.0	12.5	2.2	2.5	0.04	0.35	3100
Mısır	87.0	9.4	4.3	2.1	0.01	0.27	3300
Arpa	87.5	11.7	2.3	4.5	0.05	0.32	3050
Yulaf	88.0	10.5	5.0	10.5	0.09	0.33	2000
Sorgum	87.0	12.0	3.2	2.5	0.04	0.30	3200
Buğday kepeği	87.5	15.0	4.3	9.5	0.08	1.15	2200
Pirinç	87.5	7.8	1.8	8.0	0.01	0.30	3000
SFK	89.0	43.5	2.0	7.5	0.25	0.66	3300
AÇK	90.0	32.3	3.3	20.6	0.35	1.00	2800
Kolza küspesi	90.0	34.7	2.3	12.6	0.65	0.95	2950
Yerfıstığı küspesi	90.0	49.0	1.5	10.5	0.13	0.60	3550
Kuru yonca	90.0	12.0	2.2	31.0	1.50	0.22	2200
Kaliteli kuru yonca	90.0	15.3	3.2	26.1	1.60	0.22	2370
Buğday samanı	88.5	3.7	1.5	40.0	0.47	0.09	700
Şeker pan. pos.	88.0	9.0	1.5	20.0	1.00	0.10	2900
Melas	76.0	9.0	-	-	0.20	0.02	2600
Tapioka	87.0	3.0	1.0	6.0	0.25	0.18	2850

KAYNAKLAR:

1. Emerson, D.C. The rabbit.

2. Ensminger, M.E., Oldfield, J.E., Heinemann, W.W. (1990). Feeds and Nutrition, Second Edition, The Ensminger Publishing Company, California, USA.

3. Fraser, C.M., Bergeron, J.A., Mays, A., Aiello, S.E. (1991). The Merck Veterinary Manual. A Handbook of Diagnosis, Therapy, and Disease Prevention and Control for the Veterinarian. Seventh Edition, Merck and Co., Inc., Rahway, N.J., USA.

4. Gidenne, T., Carre, B., Segura, Muriel, Lapanouse, A., Gomez, J. (1991). Fibre digestion and rate of passage in the rabbit: effect of particle size and level of lucerne meal. Animal Feed Science and Technology, 16,1-2,109-117.

5. King, J.O.L. (1971). Rabbits. The UHAW Handbook on the Care and Management of Farm Animals. Churchill Livinstone, Edinburg and London.

6. Lebas, F., Coudert, P., Rouvier, R., Rochambeau, H. de (1986). The rabbit husbandry, health and production. FAO Animal Productionand Health Series, No.21, Rome.

7. Partridge, G.G. (1989). Nutrition of farmed rabbits. Proceedings of the Nutrition Society, 48,1,93-101.

8. Partridge, G.G., Findlay, M., Fordyce, R.A. (1986). Fat supplementation of diets for growing rabbits. Animal Feed Science and Technology, 16,1-2,109-117.

9. Schlolaut, W. (1982). The Nutrition of the Rabbit. ROCHE Information Animal Nutrition, Switzerland.

10. Selçuk, E. (1985). Tavşan Yetiştiriciliği. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Yayın No: 2.

11. Sönmez, R., Koçak, Ç. (1990). Tavşan Yetiştirme. Üçüncü Baskı. E.Ü. Zir. Fak. Yay., No: 184, E.Ü. Ziraat Fakültesi Ofset Atölyesi, Bornova, İzmir.

12. Wiseman, J. (1985). Feeding of Non-ruminant Livestock. Robert Hartnoll Ltd, Bodmin, Cornwall.